No poema “Los robles” de Rosalía de Castro, incluído no seu libro En las orillas del Sar (1884), a poeta de Padrón describe o proceso de desaparición destas árbores dos nosos montes:

Bajo el hacha

implacable ¡Cuán presto

En tierra cayeron

Encinas y robles!

Y a los rayos del alba risueña

¡Qué calva aparece,

la cima del monte!

, e a súa progresiva substitución polos piñeiros:

Una mancha sombría y extensa

borda a trechos del monte la falda …. Son pinares que que al suelo desnudo

De su antiguo ropaje le prestan el suyo.

Máis adiante, no mesmo poema, Rosalía confesa a súa preferencia pola árbore de folla caduca:

Pero tú, encina sacra del celta

y tu, roble de ramas añosas

sois más bellos…

e contra o final, relaciona a súa desaparición dos nosos montes coa situación de  asoballamento do noso pobo, e invoca o momento do seu regreso como un contrasinal para o empezo da loita de liberación nacional:

Torna roble, árbol patrio, a dar sombra

Cariñosa á la escueta montaña

Donde un tiempo la gaita guerrera

Alentó de los nuestros las almas.

Como vemos, a desaparición do carballo, árbore totémica dos celtas segundo a historiografía nacionalista da época, pasa a ser o símbolo do noso sometemento como pobo,e a data da súa reaparición nos nosos montes ha coincidir para Rosalía co momento da nosa redención nacional. Os piñeiros, polos que Rosalía confesa tamén o seu amor, e que serán máis adiante convertidos por Pondal en emblema máximo de Galicia, non teñen para a poeta do Sar significado épico ningún, e o que é peor, veñen a poboar os montes que antano foran lar dos guerreiros carballos.

A pregunta que nos facemos pois é: cando comezou a substitución real do carballo polo piñeiro en Galicia? Sabemos que a construción da mal chamada Armada Invencible nos estaleiros de Ferrol supuxera, no seu día, unha verdadeira hecatombe para as fragas do noso país da que nunca chegaron a se recuperar completamente, e tamén que a madeira desta árbore era a preferida na construción naval, o que ben podería ter motivado a súa sobreexplotación e progresiva desaparición dos nosos montes. Pero algo máis tivo que acontecer na Galicia do último terzo do século XIX que explique o laio de Rosalía, e que o autor deste artigo descoñece. Fica entón sen resposta este pequeno enigma para esclarecemento do historiador.

Autor Alberto Lema.